Piše: Dr Anida Vrcić

Čovjek je čovjek. Tu počinje i završava se svaka rasprava o ljudskosti i idenitetu, o svojstvu i čojstvu.  Ljudskost i čojstvo su ideali kojima većina teži, a negdje usput ih zaboravi na putu ka izgradnji proždrljivog ega.

Svjedoci smo najveće prirodne katastrofe, rata, koji nam je objavila priroda ili laboratorija, nije ni važno jer smo u poziciji žrtve, a  te pozicije se treba što pre riješiti. Snagu neprijatelja brojali smo kroz dženaze i sahrane, jer u statistiku i zvanične podatke nismo vjerovali. Jačinu smo osjetili kroz strah koji se nastanio ispod svakog praga, i koji upozorava domaćine i goste da vazduh miriše na bolest i smrt.

Šta nam se dogodilo?

U jugozapadnoj Srbiji, Sandžaku, žive časni i hrabri ljudi. To je oduvijek bilo tako. Žive većinom Bošnjaci, nacionalna manjina u Republici Srbiji, koja se kao takva deklariše u svim spisima i javnim obraćanjima zvaničnika ove zemlje, koji su uredili Ustav. Manjina je manjina, i ona je često na marginama i zaboravljena. I to je tako u svakoj zemlji, ne samo ovoj. Manjini se preko noći desila očita katastrofa, a već duže vrijeme joj se dešava svaka druga katastrofa. Niko javno, ali većina tajno, komentariše da se desio neki fenomen (fenomen- fenomenalno), neki zanos poput arapskog proljeća, mi ga zovemo „ledeno sandžačko ljeto“.

U socijalnoj psihologiji postoji teorijski okvir koji bi mogao da objasni šta nam se to dogodilo.

Sergej Moskovici (1980) je objasnio da utjecaj manjine predstvalja poseban psihološki fenomen koji može biti jači i intenzivniji od utjecaja većine, ukoliko manjina ostane dosljedna utjecaju koji želi izvršiti.

Naizgled, manjina ima manji pristup informacijskim i normativnim sredstvima kontrole, koja su i eksplicitno i implicitno dostupna većini. Ključna komponenta u formiranju stava manjine u kriznim momentima jeste dosljednost. Dosljednost ima dvije komponente: interindividualnu i intraindividualnu.

Interindividualna dosljednost se opisuje kao sposobnost odolijevanja pritisku većine bez obzira na izloženost istom, a intraindiviualna dosljednost se odnosi na unutrašnju nepokolebljivost, uvjerenje koje gradimo prema nečemu ili nekome.

Transkriptovano u „ledenom sandžačkom ljetu“ to bi značilo da u tananim sferama naše podsvijesti svi, ali doslovno svi, još uvijek imamo klicu ljudskosti koja intralizovano čeka da se aktivira. Ohrabrujuće, ali i teorijski potkrepljujuće. Bravo za živu laboratoriju Sandžaka! 

Intraindividualna dosljednost može biti uzrok istrajne borbe u bolničkim sobama, nesebičnog volonterizma, darežljivosti dijaspore, jer znamo da smo sami i da jedino jedni drugima možemo pomoći. Teško da će nas većina čuti, kao što i nije na početku, dok su vapaji odzvanjali displejima telefona. Intraindividualna dosljednost je, sa druge strane, transparentno ojačala snagu naroda budući da su popustile političke ralje i kandže, pa je očajna manjina ostala dosljedna unutar svog mikrokosmosa ljudskosti i moralnih prioriteta.

Većina ima manu zbog koje može oslabiti svoj sistem zaštite. Većina je sklona konformizmu i socijalnom poređenju. Konformizam je sklonost da usvajamo i pratimo postupke većine dok ne postanemo ista. U psihologiji je dobro poznat Asch-ov eksperiment. U tom eksperimentu ispitanicima su pokazane tri linije od kojih su dvije bile iste dužine a jedna kraća.

U grupi od najčešće pet ispitanika prikazan je podražaj (linije različite visine od koji su tri bile iste visine i jedna značajno duža ili kraća) četiri člana grupe su primila instrukciju od eksperimentatora da kažu kako nema razlike u visini, a peti član je uvek bio novi član grupe bez instrukcija eksperimentatora. Peti član je slušao izvještaje ostalih učesnika, jasno se vidjela nevjerica zbog nejednakosti onoga što vidi i čuje, ali priroda ljudi teži ka većini, pa je i peti član eksperimentalne grupe, koji pri tom nije imao instrukciju od strane eksperimentatora, rekao da nema razlike. To je ljudski konformizam i potreba da pripadamo većini.

Konformizam gubi na snazi kada su ugroženi osnovni ljudski motivi i potrebe. U stanju panike, straha i beznađa, usled virusa ubice, nagon za životom i potreba za preživljavanjem pobrisali su sve etničke, političke, obrazovne, kulturološke i sve ostale razlike koje separatišu društvo. Konformistički modus je popustio, i ujedinio manjinu koja nikome nije pripadala, i time nadjačala većinu.

Ovim kratkim psihološkim osvrtom pokušali smo da odgovorimo na pitanje: Šta nam se to dogodilo?, i kako smo opet postali ljudi. Ovaj kratki tekst bi mogao biti teorijski temelj na koji bi valjalo osloniti jedinstvo, snagu, želju i motiv, jer čovjek je čovjek i tu počinje i završava se svaka rasprava o ljudskosti i identitetu.

Za sebilj.net piše doktorica psiholoških nauka Anida Vrcić

*Anida Vrcić je diplomu psihologa stekla na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 2008. godine, a postdiplomske i doktorske studije završila je takođe na Filozofskom fakultetu u Istočnom Sarajevu. Magistarsku tezu odbranila je pod nazivom “Porećemaj konativnih funkcija i školski uspjeh adolescenata” 2015.godine a doktorsku disertaciju „Psihosocijalni korelati depresivnosti u postpartalnom periodu”, 2017. godine. Koordinator je i saradnik na mnogim projektima u lokalnoj zajednici. Trenutno radi kao asistent na Državnom Univerzitetu u Novom Pazaru.